• اهداف کلی شناسایی ریسک

شناسایی ریسک، فرایندی دقیق، موشکافانه و کاوشگرانه است که از طریق تعامل با افراد به شناسایی ریسک­های پروژه می ­پردازد. روند شناسایی ریسک، روندی کیفی است که با هدف شناسایی و توصیف ریسک­های مؤثر بر اهداف پروژه طی می­ شود.

در یک نگاه دقیق­تر، شناسایی ریسک فرایند تعیین ریسک­های احتمالی مؤثر بر پروژه و تعیین مشخصه­های هر یک از آنها و مستندسازی آنها می­باشد. انجام شناسایی ریسک پروژه  منوط به زمان خاصی از اجرا نیست، بلکه اجرای این فرایند باید به طور ضابطه­مند و در طول اجرای پروژه باشد. (عوض­خواه و محبی، ۱۳۸۹)

اهداف کلی شناسایی ریسک عبارتند از:

• تهیه فهرستی کامل از ریسک­ها و فرصت­های پروژه
• حصول اطمینان از این که ارزیابی­های ریسک، کلیه دسته­های ریسک را در بر گیرد
• درک کامل ریسک­ها

فرایند شناسایی ریسک ورودی­هایی دارد که عبارتند از:

• برنامه مدیریت ریسک
• خروجی­های برنامه ­ریزی پروژه از قبیل ساختار شکست کار، برآوردها و منشور پروژه
• سوابق تاریخی

• فهرست دسته های متداول ریسک

شناسایی ریسک فرآیندی تکرار شونده است. این عمل در ابتدا توسط بخشی از تیم پروژه یا تیم مدیریت ریسک انجام می­ شود و در مراحل بعد توسط کل تیم پروژه یا تیم مدیریت ریسک انجام می­ شود و در مراحل بعد توسط کل تیم پروژه و ذینفعان اصلی صورت می­گیرد.

در این فرایند باید ریسک­های داخلی[۱] و ریسک­های خارجی[۲] توأمان مورد توجه قرارگیرند. ریسک­های خارجی مانند تغییر بازار یا تغییر وضعیت سیاسی و اجتماعی که اغلب خارج از کنترل می­باشند، و ریسک­های داخلی مانند تغییر در طراحی، راندمان پایین، مشکلات ساخت و … در پروژه ها، به همان اندازه که شناسایی تهدیدها یا پیامدهای منفی دارای اهمیت است، توجه به فرصت­ها یا پیامدهای مثبت نیز مهم می باشد. ضمن اجرای این فرایند، از یک طرف با بررسی کامل علت­ها، معلول­ها که پیامد تحقق علت­ها هستند مشخص می­شوند و از طرفی با بررسی کامل معلول­ها، نحوه جلوگیری از بروز پیامدهای ناخوشایند و همچنین نحوه تحقق و بروز پیامدهای خوشایند، شناسایی و تعیین می­گردد. (عوض­خواه و محبی، ۱۳۸۹)

در یک طبقه ­بندی، ریسک­های پروژه را می­توان به چهار گروه تقسیم کرد:

• ریسک­های فنی[۳]، کیفیتی[۴] و عملکردی[۵]؛ مانند استفاده از تکنولوژی پیچیده، اهداف عملکرد غیرواقعی، تغییرات تکنولوژی و استانداردها.
• ریسک­های مدیریت پروژه[۶]؛ مانند عدم تخصیص صحیح منابع، زمان­بندی غلط، کیفیت نامناسب برنامه پروژه.
• ریسک­های سازمانی[۷]؛ مانند عدم سازگاری اهداف محدوده، زمان و هزینه داخل سازمان، عدم اولویت­ بندی پروژه­ ها، تعلیق و یا عدم کفایت سرمایه ­گذاری، تضاد منابع پروژه با دیگر پروژه­ های سازمان.
• ریسک­های خارجی؛ مانند تغییرات قانون، تغییر اولویت­ بندی کارفرما، ریسک کشور، آب و هوا، زلزله، اعتصاب و مسائل سیاسی.

نتایج این مرحله، عبارتند از: شناسایی ریسک­ها و منابع این ریسک­ها، شناسایی ریسک­های بالقوه، شناسایی نشانگرها[۸] و شناسایی ورودی سایر فرایندها در سایر محدوده های مدیریت پروژه.

ریسک­های بالقوه می­توانند به طریقی طبقه ­بندی شوند که مرحله بعدی مدیریت ریسک یعنی ارزیابی و تجزیه وتحلیل ریسک، ساده­تر انجام شود. طبقه ­بندی دیگری از ریسک­های پروژه که بر اساس منابع ریسک صورت گرفته، در جدول ۲-۳ ارائه شده است: (عوض­خواه و محبی، ۱۳۸۹)

جدول ۲-۳- طبقه بندی ریسک براساس منابع

طبقه ­بندی دیگری که در سازمان صنایع دریایی اصفهان مورد استفاده قرار می­گیرد به نقل از اسناد تحت کنترل سیستم مدیریت کیفیت (ایزو) سازمان مذکور، ریشه­ها و منابع ریسک را در یک دسته بندی ۲۰ تایی به شرح زیر ارائه می­دهد.

جدول ۲-۴- دسته­بندی ۲۰تایی ریشه­ها و منابع ریسک در سازمان صنایع دریایی اصفهان

[۱] Internal Risks

[۲] External Risks

[۳] Technical Risks

[۴] Quality Risks

[۵] Performance Risks

[۶] Project management Risks