این عوامل به طور کلی دو جنبه دارند: وارثت ومحیط ؛ هوش، استعداد و سایر خصوصیات فردی زمینه ارثی دارند. نقش محیط شکوفا کردن و بالفعل کردن توانایی‌های بالقوه است عوامل محیطی دانش آموز، شامل تمام آنچه او را در بر گرفته در طرح ریزی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شایان توجه است برخی از مهم ترین عناصر محیطی عبارتند از:
-
- خانوده: اعضاء خانواده به ویژه پدر و مادر، در امور تحصیلی فرزندان، نظیر انتخاب رشته تحصیلی آنان دخالت می‌کنند. گاه این دخالت‌ها مناسب و به جا و در پیشرفت وجهت‌گیری صحیح آنها مؤثر است. ولی گاهی این اظهار نظرات باعث عقب ماندگی و یا انتخاب نادرست در جهت گیری تحصیلی فرزندانشان می‌شود. مثلاً خانواده‌ها می‌خواهند فرزندانشان در رشته‌هایی تحصیل کنند، که در خانواده آنان معمول است خانواده‌های روحانی فرزندان خود را برای تحصیل در علوم دینی تشویق می‌کنند. خانواده‌های مالک یا زارع در مواردی تمایل دارند که فرزندانشان در رشته کشاورزی درس بخوانند و … مواردی وجود دارد که خانواده‌ها هدف‌های تحصیلی جاه طلبانه‌ای برای فرزندان خود در نظر می‌گیرند که امکان حصول به آنها وجود ندارد مصداق این مورد دانش آموز ضعیفی است که پدرش اصرار دارد تا وی تا سطح دکتری ادامه تحصیل دهد و وظیفه مشاوران در ایجاد سوق دادن فرد در رشته متناسب با تواتایی ومشاوره با اولیا و افراد خانواده جهت تفهیم مطلب است (حسینی ۱۳۸۱؛ ۱۰۱).
-
-
- اقوام و دوستان: این افراد به علت تلقینات یا رقابت‌ها، اعم از بعد سازنده یا مخرب آن، روی انتخاب هدف‌ها و وضعیت تحصیلی دانش آموزان تأثیر می‌گذارند. مشاور در این موارد باید به تصحیح موارد مخرب وجهت گیری‌های نامناسب به دانش آموزان کمک‌های لازم را ارائه دهد.
- وضع اقتصادی و طبقه اجتماعی: فرزندان طبقه مرفه که از نظر امکانات مالی شرایط مناسبی دارند و نیز طبقات اجتماعی سطح بالای جوامع، اهداف تحصیلی گوناگون و متفاوتی را با طبقات کارگر و یا فقیر انتخاب می‌کنند. اینان به طرف رشته‌هایی که وجهه اجتماعی دارد، روی می‌آورند و غالباً برای نیل به مدارج بالای تحصیل اهمیت قایلند و از تمام امکانات خود برای تحصیل در داخل یا خارج کشور استفاده می‌کنند. در حالی که طبقات کم درآمد تلاش می‌کنند که هر چه زودتر برای کسب درآمد وارد بازار کار شوند و بیشتر به طرف رشته‌هایی گرایش دارند که فنی و یدی است (کلی، ۱۹۸۶؛ ۵).
-
-
- عوامل فرهنگی: عوامل فرهنگی جامعه در جهت گیری تحصیلی مؤثر است. ژاپنی‌ها به امر تحصیل و ارتقای علمی اهمیت زیادی می‌دهند در حالی که در جوامع اروپایی یا آمریکا اشتغال به حرفه پر درآمد بیش از ارتقای علمی مورد توجه است.خانواده‌های مذهبی که از یک فرهنگ اعتقادی برخوردارند کمتر به رشته‌های گروه هنر روی می‌آورند خانواده‌های روستایی گرایش به تحصیل در رشته‌های مهندسی کشاورزی دارند و کارخانه‌داران و ارباب صنایع به رشته‌های صنعتی تمایل نشان می‌دهند (شفیع آبادی۱۳۸۱؛۴۲).در این موقع مشاور نباید مراجع را در حوزه فرهنگی خانواده یا جامعه‌اش محدود کند او باید با توجه به کلیه عوامل به ویژه استعداد و ظرفیت ذهنی فرد، او را به سوی رشته‌ها و اهداف مناسب تحصیلی رهنمون شود.
- پیشرفت علوم و تکنولوژی:پیشرفت و علوم و تکنولوژی در گرایش‌های تحصیلی اثر می‌گذارد. با پیشرفت علوم رشته‌های تحصیلی جدیدی ایجاد می‌شود و غالباً این رشته‌ها در بازار کار طالب بیشتری دارد از جمله این علوم که در حال حاضر در همه ابعاد زندگی مردم اثر گذاشته، رایانه است. رشته‌های تحصیلی که در این حوزه تأسیس شده نیاز زیادی در بازار کارایجاد کرده و طالبان تحصیل را به طرف خود جذب کرده است.
- مدرسه: شاید بعد از خانواده مهم ترین عامل در تعیین اهداف و پیشرفت تحصیل دانش آموزان مدرسه است حتی با احتیاط می‌توان گفت با این که اثر تربیتی خانواده روی کودک بیش از مدرسه است ولی تأثیر مدرسه در پیشرفت تحصلی از خانواده بیشتر است. در مورد انتخاب رشته، واحدهای درسی و کمک به پیشرفت تحصیلی، مشاور به علت تخصص، در راهنمایی افراد آگاهانه تر از والدین عمل می‌کند. (شفیع آبادی ۱۳۸۷؛ ۴۸).
- جنسیت: برخی از تفاوت‌ها در انتخاب رشته تحصیلی بین دختر و پسر علت محیطی دارد. باید اظهار نمود که پسرها و دخترها از نظر رشته تحصیلی گرایش‌های متفاوتی دارند و با توجه به نقش جنسیتی خود به انتخاب دست می‌زنند. دخترها بیشتر به علوم انسانی و هنر و پسرها بیشتر به ریاضیات و رشته‌های فنی علاقه نشان می‌دهند. (حسینی ۱۳۸۱؛ ۷۲).نقش مشاور این است که چنانچه مثلاً در انتخاب رشته تحصیلی برای دختران محدودیتی وجود دارد باید آنان را از این واقعیت آگاه سازد و ترتیبی دهد تا عوامل محدود کننده شناسایی و بررسی بیشتری شوند.
- وسایل ارتباط جمعی: رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی شامل کتاب، روزنامه، مجله، تلویزیون و ماهواره، فیلم‌های مختلف، سینما، تئاتر و … همه این موارد در گرایش‌های تحصیلی مؤثر و مشوقند.تبلیغات استخدامی که در جراید و یا تلویزیون و سایر وسایل تبلیغاتی انجام می‌شوند گاه چنان ماهرانه و منطبق بر اصول علمی تهیه شده که دانش آموزان وافراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.وظیفه مشاور این است که با برنامه ریزی مناسب و راهنمایی گروهی و انفرادی در خنثی کردن جاذبه‌های کاذب و آگاه ساختن دانش آموزان تلاش کند (به نقل از قادری مقدم. ۱۳۸۷؛ ۴۳).
- تحصیلات والدین: انتخاب رشته تحصیلی تحت نفوذ تحصیلات دانشگاهی پدر قرار می‌گیرد در تحقیقی که در سال ۱۹۵۹ در کشور هلند انجام شد گزارش شد که از میان ۱۶۴۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان پزشکی بوده ۵۴ درصد به رشته پزشکی و ۱۲ درصد به رشته تجربی رفته‌اند و بالعکس از میان ۱۱۲۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان علوم تجربی بوده ۴۷ درصد به رشته علوم تجربی و ۱۷ درصد به پزشکی رفته‌اند از میان ۹۴۲ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان حقوق بوده ۲۴ درصد به رشته حقوق و ۱۴ درصد به تجربی و ۱۳ درصد به پزشکی رفته‌اند و از میان ۱۷۰ نفر پسر که رشته تحصیلی پدرشان کشاورزی بوده ۲۷ درصد به تجربی و ۲۴ درصد به فیزیک و ۱۵ درصد به کشاورزی رفته‌اند. (یونسک ۱۹۷۶؛ به نقل از (کلی ،۱۹۸۶؛ ۱۷۷). کلی همچنین اظهار داشته که فرزندان متخصص در رشته‌های علوم پایه در انگلستان بیشتر تمایل دارند که رشته‌های علوم را در دانشگاه انتخاب نمایند.والدین در گزینش حرفه‌ای نوجوانان تأثیر عمده‌ای دارند حرفه پدر در تعیین حرفه آتی پسر تأثیر می‌گذارند بخصوص وقتی که رابطه پدر و پسر نزدیک باشد. دختران هم اگر مادران شاغلی داشته باشند بیشتر متمایل به داشتن حرفه‌ای در آینده خواهند بود، به ویژه اگر مادرشان از شغل خود راضی باشد وپدر نیز از کار کردن همسرش احساس رضایت کند. (هنری ماسن، ۱۳۸۹٫ ترجمه یاسانی. ۶۲۸).
- تأثیر افراد مطلع وبا نفوذ: برخی از پژوهشگران در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده‌اند که گفت و شنود محیطی، تماس‌ها و برخوردهای دانش آموزان، از نظارت والدین بر عملکرد تحصیلی و جهت گیری فرزندانشان نسبت به آموزشهای بعد از متوسطه مهم تر بوده است (محمودی ۱۳۸۴). لذا نشست و برخواست کردن در مشاوره‌های گروهی و انفرادی و اطلاع رسانی از مهم ترین وظایف مشاوره است. معلمان، مشاوران، و ارزش‌های همسالان نیز در انتخاب‌های شغلی نوجوانان تأثیر می‌گذارند، پسران خانواده‌های طبقه پایین در صورتی که به یک مدرسه طبقه متوسط بروند و با پسران آنان معاشرت کنند آرزوهای شغلی و تحصیلی بالاتری خواهند داشت (سیمپسون ۱۹۷۲ به نقل از هنری ماسن، ۱۳۸۹٫ ترجمه یاسایی ۵۹۲).
